Helmond

Vijftigduizend Poolse werknemers verdienen jaarlijks legaal de kost in Nederland. Uitzendbureaus en werkgevers zijn opgetogen over de Oost-Europeanen. Ze blijven tot het klaar is.

We mogen best even binnen kijken, zegt Justyne Wiktor (23). Hier op de camping van het safaripark Beekse Bergen in Hilvarenbeek heeft ze toch al weinig privacy. Eigenlijk is haar slaapkamer, met nog geen meter speling rondom het bed, haar enige privé-domein. Een stoel, ingeklemd tussen bed en muur, fungeert als kledingrek.

Ze durft het best te zeggen, ook al is haar baas van het uitzendbureau T&S Werving en Selectie erbij: met z'n zessen in een stacaravan van 44 vierkante meter is niet leuk. Maar ze nemen het voor lief, Wiktor en haar vriend Zadzizlav Galan (25). Ze hebben werk in Nederland. Dat lukte niet in Polen.

Bij een delicatessenfabriek in Udenhout, waar ze pestos en tapenades maakt, verdient Wiktor drie tot vier keer meer dan in Polen. Thuis is het heel normaal om zo ver van huis te werken, vertelt Galan. In Silezië, Zuid-Polen, werkt bijna iedereen over de grens, zegt hij. Wiktors vader werkt in Duitsland, de drie broers van Galan zitten allemaal hier op de camping in Hilvarenbeek. In Silezië is de werkloosheid 15 tot 20 procent.

Het heeft ook wel wat, dit drassige, ongeasfalteerde deel van de safaricamping. De 270 bewoners van de 45 witte stacaravans (chalets) van T&S hebben gratis toegang tot het dierenpark. Ze voetballen, volleyballen en zwemmen geregeld. s Zomers groepen ze samen rond de barbecue. Wiktor en Galan leerden elkaar hier twee jaar geleden kennen. Het ritme van twee of drie maanden werken en dan een paar weken naar huis bevalt wel.

T&S Werving en Selectie uit Waalwijk is een van de ruim honderd uitzendbureaus die in Nederland Oost-Europeanen aan het werk helpen. Alleen al in de Poolse plaats Opole zitten volgens F r a n ck Hendriks, partner van T&S, 65 Nederlandse arbeidsbemiddelaars. Kranten staan vol advertenties, straten vol billboards. We sponsoren missverkiezingen, verloten reizen. Wie de meeste Polen trekt, is spekkoper, vertelt hij. En dan doet T&S het nog allemaal volgens de regels. Tegenover de veertig- tot vijftigduizend Polen die jaarlijks legaal in Nederland aan het werk gaan, staat vermoedelijk nog minimaal eenzelfde aantal illegale Polen.

De uitzendbedrijven hebben het vooral gemunt op de Duitse Polen. Tot aan de Tweede Wereldoorlog behoorde het Zuid-Poolse Silezië tot Duitsland; de inwoners beschikken daarom over een Duits paspoort, wat betekent dat ze in Nederland niet over de anders verplichte tewerkstellingsvergunning hoeven te beschikken. Een sofinummer volstaat, de Pool kan direct aan het werk. Iemand die vandaag wordt opgeroepen, kan morgen in Nederland zijn, aldus Hendriks.

Op deze vrijdagmiddag wordt duidelijk hoe het er in de branche aan toegaat. Bij de ingang van de camping staan uitgelaten Polen met hun koffer klaar: het is weekend. De Mercedes Sprinter-bus die even later het terrein op hobbelt, verruilt nieuwe werkwilligen voor de groep die een paar weekjes naar huis gaat. Het dagelijkse ritueel, zegt Hendriks.

En dan is T&S met een wekelijkse plaatsing van een paar honderd Polen nog een middenmoter. SBA Euro uit Tilburg heeft wekelijks 850 tot 950 Polen aan het werk. In plaats van Sprinter-busjes die plaats bieden aan ongeveer acht mensen, werkt SBA met touringcars (67 zitplaatsen). Twee bussen gaan sowieso twee keer per week op en neer (enkele reis: 1100 tot 1200 kilometer). Doordeweeks zet SBA Euro daarnaast kleinere bussen in. Een groeiend aantal Polen komt op eigen gelegenheid. Het Tilburgse uitzendbureau (omzet 25 miljoen euro) heeft onder meer Polen werken bij Opstalan in Oisterwijk. Ze maken dakplaten van hout en isolatiemateriaal. De 26 Polen (op een totaal van 183 werknemers) zitten vooral in de houtbewerking: schaven, zagen en timmeren. Productieleider Jan Vugts is blij met zijn Poolse makkers. Járen zocht hij naar Nederlanders die het werk willen doen. Timmerlui zijn in Nederland niet te krijgen. Noch rechtstreeks, noch via het uitzendbureau. Nederlanders zijn verwend, zegt Vugts. Die willen alleen nog van negen tot vijf achter een bureau zitten. En over de bijna vijfhonderdduizend Nederlandse werklozen: Als je in Nederland wil werken, hoef je geen dag thuis te zitten. Hij lacht om mensen die zeggen dat de Polen hun werk afpakken, dat er sprake zou zijn van verdringing. Kom dan solliciteren, kom dan.

Over de Polen bij Opstalan niets dan lof. Als je belt, heb je ze. En hoeveel uren ze per week of per dag maken, maakt hen niet uit. De enige beperking is de arbeidstijdenwet. Ook de taal is geen probleem: de Polen spreken Duits. Er ontstaan zelfs vriendschappen, vertelt Vugts. Ze gaan mee naar PSV, maken de personeelsfeesten onveilig. Want neem van mij aan, feesten kunnen ze. En als hij dan toch een nadeel moet noemen, dan maar het grotere aantal vakantiedagen. Dat is voor Polen een must: ze willen wel af en toe naar huis.

Een aantal Polen van Opstalan woont in een groot klooster aan de Pelgrimsweg in Tilburg-Oost. Het zeventig jaar oude klooster achter de stompe kerktoren aan het eind van de Spoorlaan staat op de nominatie om te worden verbouwd. Er komen appartementen. Tot die tijd huren wij het, zegt Mark van Keulen, operationeel manager bij SBA Euro. We zijn er beiden bij gebaat: voor ons is het efficiënte huisvesting, voor de projectontwikkelaar voorkomt het kraak. Het klooster biedt onderdak aan zon honderd Sileziërs. Voor 43,50 euro per persoon per week bewonen ze naar keuze een een-, twee- of driepersoonskamer. Vooral de dames willen vaak met zn drieën bij elkaar, verklaart Van Keulen. Zware houten deuren geven toegang tot een hoge, halfverlichte vide. Poolse antiquiteiten (potten, posters) gaan goed samen met de talloze Mariabeelden, Jezussen aan- het-kruis en glas-in-loodramen. Ouderwetse hanglampen met luchtbellen in het glas schijnen gelig schaduwlicht in de gangen. Een kapel biedt de Polen gelegenheid voor hun dagelijkse gebed. De algemene ruimten zien er heel anders uit. De tv-kamer, de keuken, het washok: als in een immens studentenhuis. De keuken telt zes gasfornuizen; een meterslange afzuigkap verwerkt de walmen. In grote, zilvergrijze koelkasten is plaats voor één plank per persoon.

De meeste Polen in het klooster kennen elkaar. Het zijn buurtgenoten in Silezië. De een vraagt zijn oom mee, de ander zijn buren. Velen vragen expliciet hier te mogen wonen, zegt Van Keulen. Ze zijn er niet nu, allemaal aan het werk. Een grijze zestiger, duidelijk geen Pool, haast zich naar de biljartclub die in het gebouw is gevestigd. Het klooster moet toegankelijk blijven voor de buurt, zegt Van Keulen. Het moet geen taboe worden dat hier Polen zitten, en ze moeten toch ook integreren.

Eigenlijk is het heel simpel, zegt Martien Koolen, directeur van Koolen Conserven in Mierlo. Als je tegen een Hollander zegt: spring omhoog, dan vraagt hij: waarom? Een Pool vraagt: hoe hoog? Koolen werkt sinds twee jaar met vijf Polen van T&S, en wil niet meer anders. Bij studenten was het altijd de vraag of ze er de volgende ochtend zijn. . Ze beginnen om zes uur en blijven tot het klaar is. Ook Eric Molle, manager bij Van Uden Food-Express in Haaften, roemt de werklust van Polen. Hij heeft er vijftien, op een totaal van 75 werknemers in opslag en transport van levensmiddelen. Polen zijn hier om geld te verdienen. Ze hebben geen vrouw en kinderen hier, geen verjaardagen, geen sport en geen andere verplichtingen. Daarom kan een Pool makkelijker overwerken dan een Nederlander, zegt Molle. En ik heb liever dat mensen iets voor me willen doen, dan dat ze het móeten doen. Toen het uitzendbureau niet kon leveren, was de keuze snel gemaakt. Molle: Op advertenties reageerden, werkelijk waar, nul mensen.

Evengoed hebben ook de Polen hun eigenaardigheden. Van een Pool moet je geen eigen initiatief verwachten. Is er een probleem, dan staat hij erbij en kijkt ernaar, zegt Van Keulen (SBA Euro). Jij bent toch hun chef ? Bedenk jij dan ook maar de oplossing. Maar van één ding is hij overtuigd: Als uitvoerders zijn er geen betere.

Uit: Volkskrant, 21 April 2005